Na strychu, w piwnicach czy w szafach kryją się prawdziwe skarby: pamiętniki, zdjęcia z przeszłości, stare zabawki, klocki, gry, itp. Można usiąść z pociechami, żeby wspólnie odbyć fascynującą podróż w przeszłość. Zapewniam, że z uwagą wysłuchają o tym, jak to dawniej wyglądały urodzinowe spotkania, jak mama i tata się bawili, jak wyglądały telefony komórkowe, jakie były ich ulubione zabawki, bajki, wiersze, przy których chętnie zasypiali. Lubię sięgać po klasykę literatury dla dzieci i szukać inspiracji dla procesu wychowania, opieki i wsparcia. Tym razem wybrałam wiersze Jana Brzechwy. Zakupiona przeze mnie książeczka ma twardą oprawę i tradycyjne rysunki. Starałam się odnaleźć własną z dzieciństwa pt. Brzechwa dzieciom, ale niestety próby okazały się bezowocne. Dzięki internetowi mogłam przypomnieć sobie stronę tytułową.
Tym razem wiersze wspomnianego poety okazały się przydatne do opracowania pomocy dydaktycznych dla stymulowania rozwoju społeczno-emocjonalnego i moralnego. Mając na uwadze teorią Alberta Bandury (społeczne uczenie się, modelowanie, kara i nagroda zastępcza), teorię Jeana Piageta i Lawrenca Kohlberga, którzy podkreślali znaczenie w życiu dzieci i dorosłych konfliktów moralnych uznałam, że wiersze Brzechwy dobrze sprawdzą się w przygotowaniu pomocy służących stymulowaniu wspomnianych sfer.
Szczególną wartość dostrzegam w wierszach, które eksponują negatywne cechy bohaterów. Przez wyrazistość przekazu, to one przykuwają uwagę dziecka. Staram się tak przepracować treści, aby na zasadzie kontrastu, wyartykułować cechy i zachowania pożądane. I tak np. wiersz Kłamczucha polecam nie tylko rodzicom, którzy zmagają się z kłamstwem swoich pociech. Zjawisko to jest dość powszechne u dzieci pomiędzy drugim a czwartym rokiem życia. Zachęcam do czytania dialogowego i zadawania pytań: Dlaczego nie należy kłamać? Jakie są konsekwencje kłamstwa?; formułowania dylematów moralnych, stawiania dzieci w sytuacjach konfliktu wartości. Szczególnie zachęcam do dyskusji na temat powodów kłamania. Okazuje się, że przyczyną niepożądanego zachowania mogą być popełniane przez dorosłych błędy wychowawcze, autorytarny styl wychowania, zbytni rygoryzm prowadzący do lęku przed karą. Warto przy tej okazji przemyśleć wprowadzenie systemu żetonowego i wspólnie z dzieckiem omówić konsekwencje jakie grożą za kłamanie. Oczywiście nie można zapomnieć o nagrodach i pochwałach za poprawę zachowania.
W świecie naznaczonym rywalizacją wiersz Samochwała stanowi dobry punkt wyjścia do dyskusji o tym, czy lepiej się wymądrzać, szpanować wiedzą, kasą, samochodami, wyglądem fizycznym, czy raczej skupić się na czymś, co daje autentyczną radość i szczęście. Dzieci mogą narysować swoje wyobrażenie takiej osoby albo na schemacie postaci ludzkiej zaznaczyć, w jakich częściach ciała takie cechy mogą „mieszkać”. W przypadku starszych dzieci można rozważyć wprowadzenie mitu o Narcyzie i pracę z kartami wartości. Oczywiście i przy omawianiu tego wiersza sprawdzi się dyskusja wokół takich problemów: Jakie mogą być skutki przechwalania się? Czy takie osoby są lubiane przez innych? Co czujemy i myślimy, kiedy słyszymy osobę, która się przechwala? oraz: Co myślimy i czujemy, kiedy wspólnie z rówieśnikami spotykamy się, uczymy się, spędzamy czas wolny? Co mogą myśleć i czuć nasi bliscy, rówieśnicy, których pochwalimy, docenimy, okażemy wdzięczność? Jak się czujemy (jak możemy się czuć), kiedy słabszemu koledze/koleżance okażemy pomoc w nauce, odwiedzimy po chorobie, itp.?
Krótki wierszyk Skarżypyta może stanowić dobrą okazję do ćwiczenia umiejętności rozróżniania informacji ważnych od mało istotnych. Dzieci mają z tym duży kłopot. Do treści wiersza można się odwoływać, kiedy dziecko skarży na swoje rodzeństwo w błahych sprawach, kiedy donosi nauczycielce na kolegę/koleżankę, żeby się przypodobać i zdobyć jej sympatię. Dorosły może pokazać różnicę pomiędzy tym, co nieistotne, banalne (przygotowanie listy takich spraw) a sprawami naprawdę ważnymi, o których koniecznie należy rozmawiać, np. naruszanie dóbr i przynależnych dzieciom praw, niewłaściwe wobec nich zachowania dorosłych, nękanie psychiczne, dyskryminacja. Wystarczy odrobinę kreatywności i tej ostatniej kwestii można poświecić więcej czasu przy czytaniu Kaczki-dziwaczki.
Z kolei w wierszu Kwoka tytułowa bohaterka jest zarozumiała i arogancka, kiedy wypomina gościom złe maniery i wyrzuca z domu. To świetna okazja do dyskusji na temat dobrego wychowania, ale także ćwiczenia właściwych sposobów komunikowania się z innymi. Przy tej okazji mamy też sposobność nauczyć dzieci asertywności. Niegrzeczne zachowanie i sposób rozmowy kwoki z gośćmi można potraktować jako okazję edukacyjną do odegrania przez dzieci scenek z pożądanym zachowaniem i językiem komunikowania się z rówieśnikami, który nie krzywdzi innych.
Dzieci chętnie identyfikują się ze zwierzętami (np. w czasie relaksacji). Warto pamiętać, że Brzechwa pisał m. in. o wilku, lisie, dziku, żubrze, ale także o żyrafie, zebrze, tygrysie i strusiu. Wiersze o zwierzątkach mogą być tematem dyskusji na temat różnych cech u ludzi oraz wykorzystania ich „siły” w różnych okolicznościach. Identyfikacja ze zwierzętami może służyć jako przerywnik w czasie intensywnej pracy, albo jako rozgrzewka na dobry początek dnia, zaczynając go od pytań: Jakie zwierzątko dzisiaj przypominasz?
Klasyczna literatura zawsze się sprawdza.
